Tuesday 23 December 2014

Christmas Carol - History and Origin(Mizo)



     
       'Kan Carol dawn e' tiin Krismas lai chuan, zan khawvawt hnuaiah zai thiam leh thiam lo te pawh mahni in lum ngaih sawi loin khawlai a zaiin kan hlim thin hle a. Bible-ah pawh kan hmuh angin, kan Lal Isua piang chu Vantirhkoh zai rimawi hmangin an lawm a nih kha (Luka 2:13-14). Kristian te tan December lo thlen apianga kan nuna bet tlat a lo ni ta.
Kum tawp lo inher apiangin Krismas hla kan sa a, Carol te hi ngaiah kan nei tawh ni berin a lang a. Tunah hian Carol lo chhuah dan te, hman tan a nih chhoh dan chanchin te han thlurbing dawn ila.

Carol lo chhuahna hi French tawng 'carole' tih atangin a ni a. A awmzia chu
'lam kual' emaw 'fakna hla' tihna a ni. Carol-a sak uar Krismas hla te hi Rome-ah, 
A.D 129 vela Kristian ten an lo sa tan tawh a. Chhinchhiah dang lehah chuan 
Jerusalem-a Greek Orthodox Kohhranin A.D 760 khan Krismas hlasak hi an lo ching
tawh bawk.  Chung hunlai chuan Carol hi an la nei ngai lem lo a, Pathian fak hla 
pangngai angin an la dah mai thung. A tirah Carol hian Krismas leh Kristian te nunah
inkungkaihna a nei lo a. Hmanlai Europe ram thenkhat, kutpuia an lam dan chikhat 
nen Carol hi a inkungkaih ber zawk thin. Kristian tamtak lo chhuahna Europe atang
tho a nih avang nge, tuna Carol kan tih hi Kristian thiltih pakhatah seng luh a ni ve
thuai a. Amaherawhchu, hun rei tak chhung Kohhran mite he thil chin tharah hian 
an thlamuang tawklo a, khawvel thil lutuk deuhin an hria a ni.


Kum zabi 7-na laihawlah Kristian te tan khauh takin Carol khapna chu Kohhran
hotuten an tichhuak ta nghe nghe a. An thuchhuah khauh tak hi mipui ten, Medieval
Kristian te dalhma kum zabi 12-na thleng chiang takin an zawm ngei tih hriat a ni.
Italy ram atangin Saint Francis of Assisi a lo lar a, Bethehem a nau piang 
chanchin hian a thinlungah hmun zau tak a luah thin. Kum zabi 13-na hunlaiin
Pathian fakna hla leh lam dan chikhat 'lauda' tih chu a rawn tichhuak a. Thil dang 
leh pakhat 'wassailing' an ti a, chutah chuan Kristian ten thlarau sual hnawhdarh 
nan in tin kawngka bulah zaia rawngbawlna an nei thin a. An va zaina te chuan 
lawmman ah an neih remchan ang apiang an lo pe ve thin bawk. 'Lauda' leh
'wassailing' tangkawpin 'carol' chu a lo siam a, kum zabi 7 meuh a ral hnu ah pawh
kan nunah Krismas ah chuan carol hian awmzia a nei thui ta hle a ni.

Saint Francis of Assisi
England ramah erawh Kum zabi 17-na a lo thlen chuan, Puritan English ho an lo inlar a. 
Anni hi Protestant Kohhran hnuaia awm, tih tawh lam chu nasa taka kalpui chiam mai chi an 
ni a, an tum ber chu England rama Kohhran zawng zawng serh thianghlim leh Christianna tih 
lar zel a ni ber.  

Puritan ho ngaihdanah Carol mai ni loin, Krismas a Lal thar piancham lawm hial pawh
nawmsipbawlna chikhat a ni. Chutiang a nih takah chuan, Carol khap mai chu duhtawk loin,
Krismas lawm hrim hrim chu Puritan ho kum zabi 18-na a an kehdarh hma chu khap a ni ta
bur mai a. Hemi chhung hian a ruka Krismas lawm tawk mi tlemte an awm reng tho a ni. An
khap atanga hun rei lo te, kum zabi 19-na bawr velin tuna Mizo te pawhin Christmas hla kan
sak tam tak hi phuah a lo ni ta a ni. Chung hunlaia phuah zingah vawiin thlenga khawvelin
Krismas hla an hriat lar ber record nei a awm a, Mizo te pawhin kan sak uar pawl, 'Zanthiang
reh lai takin' tih a ni. A dang langsar zual zinga tel chu ‘Khawvel lawmnan a lo kal a’ tih hla hi
a ni. 
Mizoten Krismas an lawm hmasak ber kum ni a tam takin an sawi chu kum 1903 December ni
17 khan a ni. Chuti a nih chuan Carol kan hman tanna pawh a rei tawh hle awm e. Mizo zingah
a la dam a te sawi atanga a lan danin, kum 1950 chho vel atang daih tawhin Carol hi Kohhran
hrang hrangin an hmang tan ngei a. Chumi hmalam a hman tan tawh a nih mi tam zawkin an rin
thu an sawi. Khang hunlai chu tunlai nen khaikhinin a danglam hle tih kan hre vek awm e. Rilru
la peng turin Facebook leh Whatsapp chu sawi loh, t.v en tur pawh a la awm loh avangi, thalai te
an active em em a. Carol-ah hian tlaivar meuhin Krismas hla vawi tam tak sain, in tin deuhthaw
an thleng chhuak thin.           
Hun a lo vei deuh hnuah chuan mihring kan pung zel a, in tina zai a rem ta lo. Thalaiten
Carol an neihna tur chu a hmaa hrilh lawk diamin an zai ta thin a. An zaina te hnen atangin
pawisa an remchan dan ang zela an lo pek khawm chu mi harsa zawk te tanpuinan emaw
Missionary chawmnan emaw Kohhran/thalai sum mamawh atan te hman a ni thin bawk. 
Kum 2005 chho vel atang erawhin, pawisa khawn hi kan chinglo tial tial a. Tun hnai kum 4
vel liam ta atang phei chuan Carol-a kal tur thalai an kiam hret hret a, mi kan lo pung ve zel
bawk nen, veng emaw Kohhran hrang hrang te kalpui dan a in ang ta lo hle. A then chu tar kum
80 chunglam awmna inah te an zai a, lusun khawhar inah te etc. Kumin(2014) ah phei hi chuan
Kohhran thalai tam tak chuan kalkuala mi in a zai aiin, mahni vengchhung hmun laili deuh a
zai mai an ching tan ta a. Zai thawm hre pha mi thahnem ngai zual atangin pawisa an la dawng
ve zel a ni.  
Kan kalpui dan a chu engpawh lo nise, kan tana lalthar min tlan tura lo piang lawmna vek
a nih avangin a ropui. Kan thinlung chhungrilah theuh nausen Isua hi kan lo 'welcome' a,
a thupek te kan zawm hi he hunpuia thuchah pawimawh ber chu a ni.

KTP thiante nen 2012 Christmas Carol